BARONI REBEL

Nga Italo Calvino
Kapitulli III (fragment)

Unë nuk e di në është e vërtetë ajo që thuhet nëpër libra, që në kohërat e vjetra një majmun ishte nisur nga Roma, e duke kërcyer nga një pemë në tjetrën kish  arritur gjer në Spanjë, pa prekur fare në tokë. Në kohën time, një vend i tillë ishte vetëm Gjiri i Ombrozës dhe lugina e tij deri mbi kreshtën e maleve,  mbushur me pemë nga njëri cep në tjetrin. Dhe për këtë arsye vendet tona ishin të përmendura gjithandej.

Tashmë këto vende nuk njihen më. Çdo gjë filloi me ardhjen e Francezëve, të cilët i prenë pyjet sikur të ishin lëndina që krasiten çdo vit e mandej rriten sërish. 

Nuk u rritën më kurrë. Dukej si diçka që ndodhte vetëm në kohën e luftës, të Napoleonit, e kohërave të tjera, por në fakt historia vazhdoi. Shkrepat kanë mbetur fare lakuriq, saqë kur i shikojmë, ne që i kemi parë të lulëzuara, prekemi thellë.

Asokohe, kudo që shkonim, mes nesh dhe qiellit, syri të zinte vetëm degë e kurora. E vetmja zonë, ku bimësia ishte më e ulët ishin limonat, por edhe atje mes tyre  ngrihej ndonjë pemë fiku, të cilët pak më lart, pranë malit,  e mbushnin gjithë qiellin e kopshtijeve me kupolat e gjethnajës së tyre të  dendur. Dhe në mos qenë fiq, qenë qershi me kurora të errëta, ose ftonj të ëmbël, pjeshkë, bajame, dardha të reja, kumbulla që kullonin lëng, e pastaj  vardhëza, çiçibanoze, si dhe mana ose arra shumëvjeçare. Pas kopshtijeve fillonte ullishtja, gri në të argjendtë, një re që binte në sy mu në mes të bregut. Në fund vinte fshati, i mbledhur i gjithi mes portit poshtë dhe shkëmbinjve sipër; dhe aty mes çative mbinin vazhdimisht kurorat e pemëve: xinat, çinarët dhe dushqet, një bimësi shumë e harbuar dhe hijerëndë që shpërthente pastaj - një shpërthim tepër i rregullt ky - në zonën ku fisnikët kishin ndërtuar vilat dhe kishin rrethuar me kangjella parqet e tyre.

Mbi ullinjtë fillonte pylli. Njëherë e një kohë, pishat duhet të kenë pas mbretëruar mbi gjithë vendin, sepse ende ndërthureshin mes kaçubeve e bimëve të pyllit që nga shpatet deri poshtë në det. Po kështu dhe larshet. Dushqet qenë pemët më të dendura, aq sa sot s'ta pret mendja, sepse qenë viktimat e para e më të çmuara të sopatës. Pak më lart pishat ia linin vendin gështenjave, pylli i ngjitej malit përpjetë dhe nuk i dukej më fundi. Ky ishte universi i limfës brenda të cilit jetonim ne, banorët e Ombrozës, thuajse pa u ndjerë.

I pari që filloi ta mendonte mirë këtë punë qe Kozimoja. Meqë pemët ishin kaq të dendura, e kuptoi se mund të ecte disa milje, duke kaluar nga një pemë në tjetrën pa pasur nevojë të zbriste asnjëherë në tokë. Nganjëherë, një pjesë toke e zhveshur e detyronte që t'i binte gjatë e gjatë, por shumë shpejt u mësua me të gjitha drejtimet e detyruara dhe i maste largësitë jo më sipas kutit tonë, por gjithmonë sipas shtegut të ngatërruar që duhet të përshkonte ai mbi pemë. Dhe atje ku as me një të hedhur nuk mund të arrije dot tek pema pranë, filloi të përdorte ca marifete. Por për këto do të flasim më vonë. Tani jemi ende në agim dhe në çastin që u zgjua u gjend në majë të xinës, mes klithmave të gargujve, i qullur nga vesa e ftohtë, i mpirë, me kockat e përthyera, me këmbët dhe krahët miza-miza dhe i lumtur iu fut eksplorimit të botës së re. Mbërriti në pemën e fundit të parqeve, një çinar. Poshtë zbriste fusha nën një qiell plot re dhe tym që ngjitej nga çatitë prej rrasash guri e kasolleve të fshehura pas rrëpirave si grumbuj gurësh. Një qiell i mbushur me gjethe të larta fiku dhe qershije. Dhe më poshtë kumbullat dhe pjeshkët ngaterroheshin me njëra-tjetrën. Gjithçka shihej, madje edhe bari, fijez më fijez, por jo ngjyra e dheut, e mbuluar nga gjethet e amullta të kungulleshkës, nga gëmushat e lakrameve dhe lakrave kaçurrele nëpër fidanishte. E tillë ishte bimësia e nga të dyja anët  formonte një formë  V-je mes së cilës lugina hapej si një hinkë e lartë mbi det.

Nëpër këtë peisazh përhapej një valë e padukshme dhe e pakapshme nga veshi, përveçse në disa raste. Por ajo që ndihej mjaftonte për të shtuar shqetësimin. Një shpërthim britmash të mprehta krejt papritur, e pastaj një si zhaurimë zhytjeje e ndoshta dhe kërcitja e një dege të thyer, e përsëri britma, por të ndryshme, zëra të zemëruar, që shkonin e mbidheshin në po atë vend  prej nga kishin dalë britmat e mprehta. Pastaj heshtje, një qetësi e plotë, si kalim i diçkaje që tashmë pritej të shfaqej jo më aty, por diku gjetkë. Dhe në fakt, kjo bashkësi zërash dhe zhurmash, këto vende prej nga ku mund të jehonin zërat, gjendeshin herë këndej, herë andej luginës, gjithnjë po atje ku era lëvizte gjethet e dhëmbëzuara të qershive.

Prandaj, Kozimoja, me një pjesë të trurit që lundronte e hutuar - ndërsa një pjesë tjetër e tij dinte dhe kuptonte gjithçka që më parë - formuloi këtë mendim: qershitë flasin.

Kozimoja kishte marrë udhën drejt qershisë më të afërt, madje ishte një rradhë e tërë qershish të larta degëshumë e gjelbëroshe rënduar me qershi të zeza. Por im vëlla ende nuk e kishte stërvitur syrin për të dalluar mes degëve ç'kishte e çfarë nuk kishte. Qëndroi aty: pak më parë dëgjohej një zhurmë, tani jo. Ai ishte mbi degët më të ulëta, dhe të gjitha degët sipër i ndjente mbi vete. Nuk dinte ta shpjegonte sesi, por i dukej sikur të gjitha përqëndroheshin mbi të, sikur pema të kishte sy në vend të qershive.

Kozimoja ngriti kokën dhe një qershi shumë e pjekur i ra mbi ballë me një çëk! Mbylli qepallat përgjysmë e ngriti sytë për të parë përballë ( atje ku dielli rritej) dhe pa që mbi të e  të gjitha pemët pranë ishin mbushur me djem.

Sapo e kuptuan që ai i pa, e shqepën gojën e me zëra të mprehtë, megjithëse të ulët seç thoshin diçka si: - Shikoni sa bukur duket! - dhe duke hapur gjethet përpara, secili zbriti nga dega e vet në një degë më të ulët, drejt djalit me kapele tricepëshe në kokë. Ca prej tyre s'kishin gjë në kokë, ca të tjerë kapele kashte thekë-thekë, e disa akoma kishin vënë në kokë thasë në vend të kapeleve. Kishin veshur këmisha të grisura e brekushe; në këmbë, kush nuk ishte zbathur mbathte ca si pece, e ndonjë tjetër kishte lidhur në qafë nallanet, të cilat i kishte hequr për t'u kacavjerrë më mirë. Ajo ishte banda e madhe e hajdutëve të frutave, prej së cilës mua dhe Kozimos na kishin thënë - rregullat familjare ne i zbatonim gjithnjë - të ruheshim. Ndërsa atë mëngjes, im vëlla dukej se s'kërkonte gjë  tjetër, megjithëse as ai vetë nuk e kishte të qartë se ç’shpresonte të gjente.

Ndaloi t'i priste, ndërsa ata zbrisnin duke e treguar me gisht e duke i hedhur nën zë romuze të ashpra: -E çfarë kërkon ky këtu? -  duke e pështyrë me ndonjë bërthamë qershije apo duke i hedhur ndonjë nga ato të krimburat ose të cimbisura nga ndonjë mëllenjë, pasi i vërtisnin në ajër nga bishti me lëvizje magjistarësh.

- Uuh! – ai bënë papritur. Kishin parë shpatën e vogël që i varej mbrapa. – E shikoni çfarë na paska? – Dhe ia plasën të qeshurit. – Bythshkundësen!

Pastaj heshtën dhe përpiqeshin të mbysnin të qeshurat, sepse tani do të ndodhte diçka që të shkulje brinjët nga gazi: dy nga këta horra të vegjël, qetë-qetë, ishin ngjitur në një degë mu mbi Kozimon dhe po përpiqeshin t’i hidhnin mbi kokë grykën e një thesi ( një nga ata thasët e ndyrë që sigurisht iu shërbenin për të futur mallin e vjedhur, dhe kur ishin bosh i rregullonin për t’i mbajtur  në kokë si kapuça që iu zbrisnin deri mbi shpatulla). Pas pak im vëlla do të gjendej brenda në thes, pa e kuptuar fare e mund ta lidhnin si sallam e ta zhdëpnin me shqelma.

Kozimoja e ndjeu rrezikun, apo ndoshta nuk ndjeu asgjë. E ndjeu veten të fyer për shpatën dhe deshi ta zhvishte  për të mbrojtur nderin. E vringëlliu lart, tehu preku paksa thesin, ai e pa, dhe me një përdredhje ua zhvati nga duart dy hajdutëve të vegjël dhe e fluturoi tutje.

Qe goxha lëvizje. Djemtë e tjerë lëshuan një “ Oh!” keqardhjeje dhe habie njëkohësisht dhe dy shokëve që u kishte shpëtuar thesi nga dora i hodhën ca të shara në dialekt : - Cuiasse! Belinui!

Kozimoja nuk pati kohë t’i gëzohej suksesit. Një furi e madhe shpërtheu nga toka. Sokëllinin, gjuanin me gurë, ulërinin: - Kësaj rradhe s’keni për të na shpëtuar, hajdutë kopila! – dhe ngrinin përpjetë majat e sfurqeve.

Strujakët e vegjël mbi degë u mblodhën kruspull, tërhoqën këmbë e duar lart. Ajo gumëzhitje rreth Kozimos u kishte dhënë alarmin bujqve, të cilët kishin kohë që ruanin.

Sulmi ishte pregatitur me forca të shumta. Të lodhur nga vjedhja e frutave te sapopjekura, shumë nga çifligarët e vegjël dhe bujqit e luginës ishin bashkuar me njëri-tjetrin. Sepse e kishin të qartë që taktikës së atyre kusarëve të vegjël për të sulmuar të gjithë sëbashku një pemishte, ta vidhnin e t’ia mbathnin nga ana tjetër, e pastaj t’ia fillonin nga e para diku gjetkë, nuk mund t’i kundërviheshin veçse me të njëjtën monedhë: pra të ngrinin pusinë të gjithë sëbashku në një çiflig ku herët a vonë do të vinin, e t’i zinin të gjithë si miu në çark. Tani qentë e zgjidhur nga zinxhirët  lehnin duke skërmitur dhëmbët e duke rrëmihur tek rrënjët e qershive, ndërsa ajër zgjateshin sfurqet e fierit.

Tre – katër nga strujakët e vegjël u hodhën në tokë tamam në kohë për të ngrënë ca të shpuara në kurriz me majat e tridhëmbëshave. Fundet e pantallonave ua grinë qentë me kafshime e mezi arritën t’ia mbathnin duke ulëritur e duke shkallmuar me kokë rreshtat e vreshtave. Kështuqë askush nuk guxoi më të zbriste: qëndronin të çoroditur mbi pemë, si ata, si Kozimoja. Bujqit kishin vënë shkallët mbi qershitë dhe po ngjiteshin sipër me sfurqet e mprehtë përpara.

U deshën disa minuta derisa Kozimoja ta kuptonte se meqë ishte e trembur ajo bandë vagabondësh, s’kishte kuptim që të trembej dhe ai, po ashtu siç nuk kishte kuptim ideja që ata ishin më zotë se ai. Fakti, që po rrinin aty si hunj gardhi, e dëshmonte fare qartë këtë: ç’prisnin, pse s’ia mbathnin mbi pemët rreth e rrotull? Im vëlla në këtë mënyrë  kishte mbërritur deri aty e po ashtu mund të ikte. Hodhi tricepëshin në kokë, kërkoi degën që i kishte shërbyer si urë, kaloi nga qershija e fundit në një çinar, nga çinari, duke u varur u hodh mbi një kumbull e kështu me rradhë. Djemtë, kur e panë që po vinte rrotull nëpër pemë sikur të ishte duke bërë shëtitje në piacë, e kuptuan se duhet ta ndiqnin menjëherë nga pas, ndryshe kushedi sa do të vërdalliseshin derisa të gjenin rrugën. Dhe e ndoqën në heshtje, duke ecur këmbadorazi nëpër atë shteg dredha-dredha. Ndërkohë, ai ngjitej në një fik, kapërcente gardhin e fushës, hipte mbi një pjeshkë të butë e me shumë degë, ku duhet të kalonin njëri pas tjetrit. Pjeshka shërbente vetëm për t’u kapur pas trungut të shtrembërt të një ulliri që shfaqej mbi një mur. Me një kërcim gjendej mbi një lis, një degë e fortë e të cilit zgjatej deri mbi përrua, e që aty mund të kalonte mbi pemët e anës tjetër të përroit.

Burrat me sfurqe, që tashmë kujtonin se i kishin hedhur në dorë hajdutët e frutave, i panë tek ia mbathën nëpër qiell si zogj. I ndoqën pas, duke vrapuar bashkë me qentë që lehnin, por iu desh t’i binin qark gardhit, mandej murit. E bukura qe se në atë pikë të përroit nuk kishte ura e për të gjetur një va humbën shumë kohë. Ndërkohë çamarrokët ishin larguar shumë me vrap. Vraponin si njerëz, me këmbë në tokë. Mbi pemë kishte mbetur vetëm im vëlla.

- Ku përfundoi ai pelivani me gjunjakë? – pyesnin njëri-tjetrin, duke mos e parë më përpara tyre. Ngritën sytë: ja tek ishte atje, duke kërcyer mbi  ullinjtë.

- Ej, ti, zbrit poshtë! Tani nuk na zënë dot më!

Ai nuk zbriti. U  hodh degë më degë, nga një ulli tek tjetri, iu humbi nga sytë të gjithëve, mes gjethnajës së dendur e të argjendtë.

Banda e vagabondëve të vegjël, me thasët hedhur si kapuça mbi kokë dhe me ca kallama të gjata në duar, tani i ishte vërsulur ca qershive në fund të luginës. Punonin me rregull duke zhveshur degë pas degë, kur në majë të pemës më të lartë, ulur këmbëkryq, duke kapur qershitë nga bishti me dy gishta e duke i vënë pastaj në kapele, kë panë do të thoni ju? Djalin me gjunjakë!

- Ej, nga na mbive ti këtu? – e pyetën gjithë mendjemadhësi. Por ama, ishin 5oroditur fare, sepse dukej sikur ai ia kishte behur aty duke fluturuar.

Im vëlla i merrte qershitë një nga një nga tricepëshi e i fuste në gojë si të ishin fruta të sheqerosura. Pastaj pështynte bërthamat me një shfrim të buzëve, me kujdes që të mos bënte pis plëncin.

- Çfarë kërkon nga ne ky akullorexhiu?- tha njëri prej tyre. - Përse na ngatërrohet nëpër këmbë? Përse nuk ha qershitë e kopshtit të vet?

Por ishin dhe pak të ndrojtur, sepse e kishin kuptuar që mbi pemë ai ishte më i zoti nga ata  të mbledhur të gjithë bashkë.

- Mes këtyre akullorexhinjve, - ia priti një tjetër, - nganjëherë lind ashtu si gabimisht ndonjë shpirt njeriu. Ja merr Sinforozën, për shembull…

Sapo dëgjoi këtë emër misterioz, Kozimoja ngriti veshët dhe nuk e kuptoi as vetë përse u skuq.

- Sinforoza na tradhëtoi. – tha një tjetër.

- Po si akullorexheshë që ishte, ishte goxha e zonja, e po të kishte qënë ajo sot e t’i kishte rënë bririt, nuk do të na kishin kapur.

- Mund të bëhet me ne edhe një akullorexhi, kuptohet, po të dojë të futet në rradhët tona.

( Kozimoja e kuptoi që akullorexhi donte të thoshte banor i vilave, ose fisnik, ose thjesht i sërës së lartë.)

- Dëgjo këtu, - i tha njëri, - të flasim hapur: nëse do të vish me ne, sulmet do t’i bëjmë bashkë dhe ti do të na mësosh gjithë marifetet që di.

- Dhe na lër të futemi në pemishten e babai tënd! – tha një tjetër. – Mua një herë më qëlluan me kripë!

Kozimoja i dëgjonte të gjitha, por më tepër si i zhytur në mendimet e tij.

Pastaj tha: - Pa më thoni, kush është Sinforoza?

Atëherë, të gjithë ata rrjepacukë të vegjël mes degëve, ia plasën të qeshurit. Qeshën aq shumë sa për pak, njëri desh ra nga qershija, dikush rrëzohej prapa e mbahej me këmbë pas degës e dikush tjetër akoma lëkundej i varur në degë me duar, gjithnjë duke u zgërdhirë e duke ulëritur.

Me gjithë atë tërsëllimë, sigurisht që fshatarët ranë përsëri në gjurmët e tyre. Madje gjithë skuadra bashkë me qentë duhet të kishin qënë fare pranë, sepse u ndezën ca të lehura të forta dhe ja ku ia behën të gjithë aty me sfurqe ndër duar.

Vetëm se kësaj here, meqë e kishin pësuar pak më parë, si fillim zunë të gjitha pemët përreth duke u ngjitur me shkallë kryq, e që aty me tridhëmbëshat dhe grabujat në duar i rrethuan nga të gjitha anët. Qentë,në tokë, në atë pështjellim njerëzish nëpër pemë nuk dinin kujt t’i suleshin dhe mbetën pak si të hutuar duke lehur në ajër. Kështuqë hajdutët e vegjël mundën të hidheshin me shpejtësi në tokë, të vraponin secili për hesap të vet, në mes të qenve të çorientuar. Dhe nëse ndonjëri hëngri ndonjë të kafshuar në pulpë ose ndonjë shkop kokës a ndonjë gur, shumica shpëtuan shëndoshë e mirë.

Mbi pemë mbeti vetëm Kozimoja.

- Zbrit! – i thërrisnin të tjerët duke iu dhënë këmbëve. – Ç’bën? Të zuri gjumi? Hidhu në tokë sa është rruga ende e lirë!

Por ai, duke shtrënguar degën mes gjunjëve, zhveshi shpatën. Nga pemët pranë, fshatarët zgjasnin sfurqet, të cilave në majë u kishin lidhur nga një shkop që ta arrinin. Kozimoja duke tundur shpatën në ajër, i mbante larg, derisa ia ngulën njërën drejt e në gjoks duke e gozhduar pas trungut.

- Ndaloni! – thirri një zë. – Është Baroni i vogël Piovasko! Çfarë bëni, Imzot i ri këtu lart? Si ka mundësi që jeni përzjerë me ata fundërrina?

Kozimoja njohu Xhua’ dela Vaskën, një bujkrob të babait tonë.

Sfurqet u tërhoqën. Shumë nga fshatarët hoqën kapelet. Edhe im vëlla ngriti tricepëshin nga koka me dy gishta dhe u përkul.

- Ej, ju atje, lidhini qentë! – thirrën ata. –Zbriteni! Mund të zbrisni, Imzot i ri, por kujdes se pema është e lartë! Prisni, po ju vëmë një shkallë! Pastaj po ju përcjell për në shtëpi!

- Jo, faleminderit, faleminderit, – tha im vëlla. – Mos e prishni terezinë, e di rrugën time, e di vetë rrugën!

U zhduk pas trungut dhe u shfaq mbi një degë tjetër, i erdhi rrotull përsëri trungut dhe u rishfaq një degë më lart, u zhduk sërish dhe iu dukën vetëm këmbët mbi një degë më të lartë, sepse sipër kurorat ishin më të dendura. Kërceu në këmbë dhe nuk u duk më.

- Ku shkoi? – pyesnin burrat njëri-tjetrin, dhe nuk dinin ku të shikonin, poshtë apo lart…

- Ja ku është!

Ishte në majë të një peme tjetër, shumë larg dhe u zhduk përsëri.

- Ja ku është!

U shfaq përsëri  në majë të një peme tjetër, lëkundej sikur ta merrte era dhe hop kërceu.

- Ra! Jo! Është atje!   - Atje, sipër feksjes së gjelbërimit, dukej vetëm tricepëshi dhe bishti i tij.

- Po ç’zot paske kështu, ti more? – e pyetën ata Xhua dela Vaskën. – Është njeri apo kafshë e egër? Apo mos është djalli vetë?

Xhua dela Vaska kishte mbetur si meit, s’dinte ç’të thoshte. Shtangu!

U dëgjua kënga e Kozimos, një lloj ulërime me nota.

- O Sin-fo-ro-zaaa…!

Përktheu: Aida Baro