Pages

8/21/2017

Charlotte Brontë i vuri zjarrin shtëpisë, por ishte Jean Rhys ajo që dogji sistemin



“Deti i paanë i Sargaseve” është libri më i fundit, që vjen nga botimet Pegi, një libër me pak faqe, por një zjarr i vërtetë. Autorja e lindur në Karaibe, shkoi të jetonte në Britaninë e Madhe pas moshës 16-vjeçare dhe vendosi që përpëlitjet e saj për pavarësinë femërore, në një botë të qeverisur nga meshkujt, t’ia veshë  gruas së çmendur, që rron nën çatinë e zotit Roçester në librin “Xhejn Er” të Charlotte Brontë dhe të na rrëfejë se si kjo grua, që dikur ishte një vajzë e re dhe e brishtë u shit përmes një martese, në duart e të riu krenar e kryeneç, zotit Roçester.
Rhyse fut Antuanetën në një shoqëri mjaft të ngjashme me atë ku rronte vetë: njerëz të ndezur nga urrejtja, të mbrapshtë në marrëdhëniet njerëzore e seksuale, aq sa mund të çonin një grua ta humbte vërtet mendjen. Berta Mejzon e “Xhejn Erit” nuk flet dhe për të dimë vetëm ato pak fjalë që shkëmbehen mes zotit Roçester dhe kunatit të tij: “Pjellë e ligë e një nëne të fëlliqur” ngarkuar me  barrën e alkoolizimit e tradhtisë bashkëshortore, të cilat e çuan në çmenduri. Por Jean Rhys, ajo mendonte krejt tjetër gjë për Bertën: ashtu si personazhi, ajo vetë kishte lindur e kishte kaluar fëmijërinë në ishullin e Dominikës, i kishte ardhur Francës rrotull duke pirë e duke shkuar me meshkuj si dashnore e modele nudosh dhe e urrente Anglinë me shpirt. Ndaj i dha Bertës emrin lozonjar Antuanetë Kosuej dhe e mori për dore nga fëmijëria, nëpër një botë plot urrejtje racore, dominimi mashkullor, etjeje për para e prona, braktisjeje, tradhtie, magjie, primitivizmi, për ta çuar drejt fundit të saj të paracaktuar nga Brontë. Rhys nuk  u dha thjesht mish e kocka personazheve të Brontë, as u ndryshoi fatet, apo të shpjegonte pse-të, por hyri në damarët e nervat e kohës, duke shpërfaqur kufizimet historike, që prodhonin të tillë trashëgimi të dhunshme.

Me zjarr e fillon librin Rhys dhe me zjarr e përfundon, por zjarri më i fortë është ai që digjet brenda njerëzve, në kërkim të pasioneve të tyre më të egra, por edhe të dashurive më të thjeshta. Është një zë i fortë ai i Rhys, një zë që u flet grave, që i flet një sistemi të tërë shtypës, aq shtypës, sa një grua që kërkon të jetojë siç do, e çon drejt çmendurisë. Charlotte Brontë i vuri zjarrin shtëpisë, por Jean Rhys dogji sistemin mbarë: ajo nuk pranoi të merrej me Xhejnin, por me Bertën, sepse e tillë ishte Rhys vetë, një grua që nuk përshtatej lehtë në modelet e kohës, një grua që ish rritur në mes të egërsisë së natyrës e të njerëzve të një bote përtej, ashtu si Antuaneta e saj; në një botë që nuk ia njohim ngjyrat e aromat (dhe për këtë duhet të falënderojmë Rhys, që na i sjell aq gjallë), që nuk ia njohim virgjërinë e egërsinë, që nuk ia dimë ritet e fshehta e fjalët e thëna nën zë në kushedi ç’dialekt, por që ia kuptojmë aq mirë egërsinë e seksit, e urisë për para e pushtet, e etjes për sadopak dashuri, sa do të thyente çdo njeri të brishtë, që rreket të luajë sipas rregullave. 

Anxhela Çikopano