“Deti i
paanë i Sargaseve” është libri më i fundit, që vjen nga botimet
Pegi, një libër me pak faqe, por një zjarr i vërtetë. Autorja e lindur në
Karaibe, shkoi të jetonte në Britaninë e Madhe pas moshës 16-vjeçare dhe vendosi
që përpëlitjet e saj për pavarësinë femërore, në një botë të qeverisur nga
meshkujt, t’ia veshë gruas së çmendur,
që rron nën çatinë e zotit Roçester në librin “Xhejn Er” të Charlotte Brontë dhe të na rrëfejë se si kjo grua, që
dikur ishte një vajzë e re dhe e brishtë u shit përmes një martese, në duart e
të riu krenar e kryeneç, zotit Roçester.
Rhyse fut Antuanetën në një shoqëri mjaft të
ngjashme me atë ku rronte vetë: njerëz të ndezur nga urrejtja, të mbrapshtë në
marrëdhëniet njerëzore e seksuale, aq sa mund të çonin një grua ta humbte
vërtet mendjen. Berta Mejzon e “Xhejn
Erit” nuk flet dhe për të dimë vetëm ato pak fjalë që shkëmbehen mes zotit Roçester
dhe kunatit të tij: “Pjellë e ligë e një
nëne të fëlliqur” ngarkuar me barrën
e alkoolizimit e tradhtisë bashkëshortore, të cilat e çuan në çmenduri. Por
Jean Rhys, ajo mendonte krejt tjetër gjë për Bertën: ashtu si personazhi, ajo
vetë kishte lindur e kishte kaluar fëmijërinë në ishullin e Dominikës, i kishte
ardhur Francës rrotull duke pirë e duke shkuar me meshkuj si dashnore e modele
nudosh dhe e urrente Anglinë me shpirt. Ndaj i dha Bertës emrin lozonjar
Antuanetë Kosuej dhe e mori për dore nga fëmijëria, nëpër një botë plot
urrejtje racore, dominimi mashkullor, etjeje për para e prona, braktisjeje,
tradhtie, magjie, primitivizmi, për ta çuar drejt fundit të saj të paracaktuar
nga Brontë. Rhys nuk u dha thjesht mish
e kocka personazheve të Brontë, as u ndryshoi fatet, apo të shpjegonte pse-të,
por hyri në damarët e nervat e kohës, duke shpërfaqur kufizimet historike, që
prodhonin të tillë trashëgimi të dhunshme.
Me zjarr e fillon librin Rhys dhe me zjarr e
përfundon, por zjarri më i fortë është ai që digjet brenda njerëzve, në kërkim
të pasioneve të tyre më të egra, por edhe të dashurive më të thjeshta. Është
një zë i fortë ai i Rhys, një zë që u flet grave, që i flet një sistemi të tërë
shtypës, aq shtypës, sa një grua që kërkon të jetojë siç do, e çon drejt
çmendurisë. Charlotte Brontë i vuri zjarrin shtëpisë, por Jean Rhys dogji
sistemin mbarë: ajo nuk pranoi të merrej me Xhejnin, por me Bertën, sepse e
tillë ishte Rhys vetë, një grua që nuk përshtatej lehtë në modelet e kohës, një
grua që ish rritur në mes të egërsisë së natyrës e të njerëzve të një bote
përtej, ashtu si Antuaneta e saj; në një botë që nuk ia njohim ngjyrat e aromat
(dhe për këtë duhet të falënderojmë Rhys, që na i sjell aq gjallë), që nuk ia
njohim virgjërinë e egërsinë, që nuk ia dimë ritet e fshehta e fjalët e thëna
nën zë në kushedi ç’dialekt, por që ia kuptojmë aq mirë egërsinë e seksit, e urisë
për para e pushtet, e etjes për sadopak dashuri, sa do të thyente çdo njeri të brishtë,
që rreket të luajë sipas rregullave.
Anxhela Çikopano