Nga Luigi Pirandello
(Botuar në revistën Haemus Plus)
Tani që stina ish zbutur, ata mblidheshin jashtë, rreth një
tryeze të vogël të kafenesë nën pemët e rrugës Veneto.
Të parët vinin Groajt, atë e
bir. Kaq e madhe qe vetmia e tyre saqë, ndonëse aq pranë, dukeshin shumë larg
sho-shoqit. Me t’u ulur humbisnin në një heshtje të përjetshme, që i largonte
prej gjithçkaje, aq sa po t'u ndodhte ndonjë gjë shì përpara syve do t'ju duhej
të picërronin sytë për ta parë. Vinin në fund, së bashku, dhe dy të tjerët;
Filipo Romeli dhe Karlo Spina. Romeli kish mbetur i ve qysh prej pesë muajsh.
Spina, beqar. Mariano Groa ish ndarë nga e shoqja thuajse një vit më parë dhe e
kish mbajtur vetë djalin e tij të vetëm, Torelinon. Ai ish nxënës në lice,
thatim, ngaherë hundë e buzë, me sy të veckël rrathënxirë, të futur thellë në
zgavrat e pakëz të vëngër.
Atje, rreth tryezës, pas
përshëndetjeve të para, rrallë shkëmbenin ndonjë fjalë mes tyre. Pinin me hurba
nga një Pilsen të vogël, shijonin
ndonjë shurup me ndonje pipth prej kashte e rrinin e bënin sehir, vështronin të
gjitha gratë, që kalonin udhës; vetëm, çift ose të shoqëruara nga
bashkëshortët: nuse, vajza, nëna të reja me foshnjet e tyre; ato që zbrisnin
nga tramvaji e drejtoheshin për tek Villa
Borghese dhe ato që ktheheshin me pajtonë; dhe të huajat, që hynin e dilnin
në hotelin e madh përballë, më këmbë apo me automobilë.
E hiqnin vështrimin nga njëra
vetëm për t'ia ngulur sakaq një tjetre, dhe e ndiqnin me sy duke studiuar çdo
lëvizje të sajën ose duke fiksuar ndonjë hollësi të veçantë, vithet, qafën,
krahët ngjyrë trëndafili me mëngët e bluzave plot dantella; të hutuar, të dehur
nga gjithë ai gëlim, nga gjithë ai fërgëllim jete, nga shumë lloj dukjesh,
ngjyrash e shprehjesh, mbytur në një ankth të tmerrshëm ndjenjash të pështjelluara,
mendimesh e keqardhjesh e dëshirash, herë për një vështrim të shpejtë, herë për
një buzëqeshje të lehtë kënaqësie, që njëra apo tjetra mund t'ua falte mes
zallahisë së veturave dhe cicërimave të hareshme të trumcakëve, që vinin nga
shtëpitë aty përqark.
Që të katërt, secili sipas
mënyrës së vet, ndjenin nevojën përvëluese të një gruaje, të asaj mirëqënieje,
që vetëm një grua di ta japë në jetë, të asaj, që tashmë shumë prej atyre grave
krijonin me dashurinë e tyre, me praninë e tyre, me përkujdesjet e tyre e ndoshta pa marrë shpërblim e duhur nga burrat mosmirënjohës.
Sapo iu lindte ky dyshim nga
pamja e trishtuar e ndonjërës, shikimet e tyre nxitonin të shprehnin një
pikëllim të madh, një dënim të hidhur ose një adhurim mëshirëplotë. Po ato
vajza të reja? Kushedi sa të gatshme qenë për të dhënë kënaqësinë e trupit të tyre! Mirëpo duhej të
vyshkeshin në një pritje ndoshta të kotë mes druajtjes së rreme në publik dhe
kushedi sa lakmi e zjarr ruanin përbrenda në fshehtësi.
Secili me atë pamje tërheqëse
përpara, mendonte për shtëpinë e vet pa grua, të zbrazur, të fëlligtë, të
heshtur, dhe i pushtuar nga një hidhërim i thellë, psherëtinte.
Filipo Romeli, vejani, shtatvogël,
i pastër, me atë kostumin e zi të mortit, ende pa asnjë rrudhë, i rregullt në
të gjitha tiparet e holla prej burri të dashur, të përkëdhelur nga gruaja,
shkonte çdo të diel në varreza për t'i shpënë lule të ndjerës së vet. Ai, më
shumë se dy të tjerët ndjente tmerrin e shtëpisë, të zhytur në kujtime, ku çdo
send, në hije e në heshtje, dukej ende sikur priste atë që nuk mund të kthehej
më, atë që e priste ngaherë me aq gaz, që përkujdesej, që e ledhatonte e që i
përsëriste me sytë e qeshur si dhe sa shume qe e kënaqur që ish e tija.
Tek të gjitha gratë që shihte
të kalonin udhës, ai kërkonte të gjente sërish papritmas hijeshinë e ndonjë
lëvizjeje, që i ndërmendte shëmbëlltyrën e gjallë të së shoqes, jo siç ishte
kohët e fundit, por atë të shumë kohëve më parë, kur i pat dhënë një gëzim aq
të madh, që kjo tjetra ia sillte therëse në kujtesë; e sakaq shtrëngonte buzët
nga mallëngjimi që i ngjitej hidhshëm në fyt, e perëndonte paksa sytë, siç
bëjnë zogjtë e braktisur në një degë, kur fryn erë.
Kohët e fundit edhe tek gruaja
e tij kish dashur kujtimin e gëzimeve të shkuara, që nuk ishin më, tashmë, për
atë burrë. Asnjë grua nuk do ta dashuronte më, tash, për atë që ish. Thuajse
pesëdhjetë vjeç. Ah, me të fati qe treguar vërtet i egër! Të shihte gruan
tek ikte në atë mënyrë, në prag të
pleqërisë, atëherë kur kish nevojë më tepër se kurrë, kur edhe dashuria,
përherë e shqetësuar në rini fillonte të vlerësonte vetëm qetësinë e folesë
besnike! Dhe ja, tash i duhej të ndjente
sërish shqetësimin e saj, jo më për moshën e tij, e andaj edhe qesharake e të
dëshpëruar.
Mikut të tij të pandarë prej
vitesh, Spinës, i kish thënë sa e sa herë:
- Për besë, miku im, burri nuk
mund të jetë i qetë pa siguruar tre gjëra: bukën, shtëpinë, dashurinë. Ti mund të gjesh gra sa të duash tani; madje, unë e pranoj
që ti je më i zoti se unë për këtë punë;
tani për tani, ama. Por rinia, i dashur, është shumë më e shkurtër se pleqëria.
Beqari gëzon në rini; por vuan në pleqëri. Për të martuarin ndodh e kundërta. E
siç e sheh, i martuari ka më shumë kohë për të gëzuar!
Si urdhëron! Të bukur përgjigje i kish dhënë shorti!
Tani, Spina, beqar i plakur, po vuante vetminë e jetës së vet, në një dhomë me qira,
mes moblash të vjetra, që s'ishin as të vetat; por të paktën mund të mburrej se
pat gëzuar rininë, sipas mënyrës së vet dhe po vetë kish zgjedhur që pleqërinë
ta kalonte i vetmuar, pa dashurinë dhe përkudesjen e ndonjë mikeshe! Por ai!
Por ndoshta shorti, më tepër se me të, qe treguar mizor me
Mariano Groan. Mjaft ta shihje, të mjerin, për ta kuptuar.
Ai, Romeli, ndonëse fort i hidhëruar, gjente të paktën në
vetvete forcën për t'u pastruar, rregulluar e madje edhe për të shtruar
mustaqet gri; ndërsa i mjeri Groa... Ja, barkalec, katandisur mos më keq, me
një pamje prej qeni të rrahur, me syze, me një mjekër të ashpër, të parruar
kushedi prej sa kohësh, me xhaketën pa kopsa, jakën grisur copash, zverdhur nga
djersa, kravatën e ndyrë të lidhur mbrapsht.
Grave u hidhte vështrime të egra, thua se donte t'i hante.
Ndonjëherë, tek ia ngulte sytë ndonjërës, dihaste, sikur të mos mbushej dot me
frymë. Shkundej vendit, edhe karrigia gërvinte, e merrte një pamje tjetër jo më
pak kërcënuese, me dorezën e bastunit nën mjekër, të zhytur në gushën që i
shkëlqente nga djersa.
E dinte prej shumë kohësh që e shoqja - një zonjëz hirëplote
e hundë përpjetë, me dy gropëza të paturpshme në faqe, me sy të bukur, shpuzë e
xixë si të një nuselaleje - e tradhëtonte. Më në fund, një ditë të keqe, kish
qenë i shtrënguar ta pranonte hapur dhe qe ndarë prej saj ligjërisht. Qe
penduar sakaq më pas; por ajo s’kish dashur t’ia dinte më për të, e kënaqur me
200 liretat në muaj, që ai ia jepte përmes të birit, i cili shkonte ta shikonte
çdo dy ditë.
Të ngratin burrë e përvëlonte dëshira e madhe për t'u
bashkuar sërish me të. E dashuronte ende si i marrë, e pa të nuk mund të rrinte
më; nuk gjente më prehje! Shpesh, i biri që flinte aty pranë, tek e dëgjonte të
qante e të rënkonte me fytyrën të fundosur në nënkresë, ngrihej në brinjë e
përpiqej ta ngushëllonte plot dashuri:
- Baba, baba...
Por shpesh edhe Torelinoja mërzitej tek e shihte të
përpëlitej ashtu; kur duhej të shkonte të vizitonte të ëmën, shfrynte sa herë
që ai fillonte t'i sygjeronte gjithë çka do të kish dashur t'i thosh së shoqes për
ta mallënjgyer, gjendjen në të cilën ndodhej, kështu pa përkudesje, në atë moshë;
dëshpërimin e tij, lëngimin e tij, e që s'mund të flinte, e që s'mund të
vazhdonte më kështu.
Një torturë e njëmendtë për Torelinon! E madje edhe një turp
që e turbullonte shumë dhe djersë të ftohta i përshkonin trupin. Aq më tepër që
ato kumte nuk kishin asnjë vlerë, pasi e ëma, e patundur, prej shumë kohësh i
qe përgjigjur, se nuk donte ta dëgjonte më atë avaz.
Dhe një tjetër torturë e priste sa herë kthehej nga ato
vizita! I ati e priste në fillim të shkallëve, gulçues, me fytyrë të përskuqur
dhe sytë e mprehtë plot dhimbje, që shkëlqenin nga lotët. Menjëherë, sapo e
shihte, e mbyste me pyetje:
- Si është? Si është? Çfarë të tha? Si t’u duk?
Dhe pas çdo përgjigjeje rrudhte buzët, mbyllte sytë,
çapëlonte gojën sikur të hante ca thika të mira:
- Ah, po, e qetë? Nuk tha gjë? Ah, tha që është mirë, kështu?
Po ti ç’i the?
- Unë?! Asgjë, baba...
- Ah, asgjë, vërtet? Dhe
kafshonte duart nga tërbimi; pastaj shpërthente:
- Eh, po, po! Vazhdoni! Vazhdoni! Ju vjen mirë juve...Vazhdo
kështu edhe ti, i dashur! Sfidë... se mos ju mungon gjë juve? Është gomari
këtu, që punon për ju... Vazhdoni, vazhdoni, pa e çarë kokën për mua! Për hir
të Zotit, po a s’e kupton që unë nuk
mund të jetoj më kështu? Që kam nevojë për ndihmë? Që kështu unë po vdes, nuk e
kupton? Nuk e kupton?
- Por çfarë mund të bëj unë, baba? - i kundërvihej më në fund
Torelinoja, i dëshpëruar.
- Asgjë! Asgjë! Vazhdo! - fillonte sërish ai duke kapërdirë lotët.
- Po a nuk të duket poshtërsi,
të më lini të vdes kështu? Sepse a e
di? Unë po vdes! Unë ju lë që të dyve në mes të rrugës dhe i jap fund! I jap
fund gjithçkaje!
Pendohej shpejt për këto shpërthime dhe ia kthente me
përkëdhelje e dhurata për të birin; e llastonte; bëhej copë për të, si një nënë
e mirë; për veten nuk kujdesej fare, as për petkat e veta, as për këpucët, as
për të brendshmet, mjaft që i biri të ish i veshur mirë, madje spic dhe të
paraqitej tek e ëma çdo dy ditë si i dalë nga faqet e revistave të modës.
Vetë atij i zbutej zemra nga mirësia e vet, jo vetëm e
paçmuar, por as e mëshiruar prej askujt, madje e nëpërkëmbur nga të gjithë;
tretej në dhembshurinë e vet; e ndjente që zemra po i pëlciste në gji, i ngërthyer
nga ankthi, i sfilitur nga dhembja.
Qe
i ndërgjegjshëm se s’i kish bërë kurrë, kurrë, gjëmën më të vogël asaj gruaje të
pacipë që e kish trajtuar në atë mënyrë!
Ç’faj kish ai që përreth zemrës së tij të butë e të drejtë,
prej fëmije, që rritur gjithë ai trupkaba i shëmtuar? I lindur për shtëpi, për
të lënë kokën pas një gruaje të vetme gjatë gjithë jetës, që ta donte - jo
shumë! jo shumë! - pak fare, e pastaj dinte ai çfarë t'i jepte në shkëmbim të
asaj pak dashurie!
Me sytë të qelqëzuar nga lotët që mezi i mbante, tani rrinte
e vështronte udhës çdo çift të martuarish, që i dukej se shkonin mjalt e qumësht.
Do të qe përgjunjur përpara çdo bashkëshorteje të ndershme e të mençur, mjaft
që ajo të ish buzëqeshja dhe bekimi i shtëpisë, që të donte shumë burrin dhe të
kujdesej për të bijtë.
Atij, pikërisht atij duhej t’i binte në short një grua e
atillë! Kushedi sa gra të mira duhet të kishte atje, mes atyre që kalonin
udhës; sa prej tyre do t'i falnin lumturi, se nuk kërkonte shumë ai, pak ngrohtësi;
fare pak!
Ua lypte me ata sy, që ngjanin kërcënues, të gjitha grave që
shihte të kalonin udhës; por jo se e donte prej tyre; vetëm prej njërës, prej
asaj, e donte ai, sepse vetëm ajo mund t'ia falte ndershmërisht, e lidhur me të
me rrethin e martesës dhe me birin e tyre të ngratë pranë.
Nën hijen e pemëve të mëdha të udhës, atë mbrëmje gumëzhinte
me një ritëm më
të shfrenuar jeta.
Dy miqtë, Spina dhe Romeli, po vonoheshin.
Ajri i nginjur me gjithë aromat e vilave aty pari, dukej sikur
pillte vetëtima të arta dhe gjithë
fytyrat e grave, nën kapelat hijerënda, buzëqeshnin të ndezura nga shkëlqime të
purpurta. Me ato buzëqeshje, dukej se ishin të gatshme t’u falnin trupin e tyre, të përvijuar qartazi nën petkat puqur
kurmit, admirimit dhe dëshirës së burrave.
Trëndafilat e një dyqani lulesh aty pranë, pas krahëve të
Groas, përhapnin një aromë kaq marramendëse, saqë burri i mjerë kish ndjesinë e
një dehjeje të çuditshme. Për shkak të saj, në sytë e tij gjithë ky gëlim i
jetës merrte trajtat e mjegullta të një ëndrre dhe i nxiste thuajse një dyshim
irreal të asaj që shihte, me zhurmat që shuheshin në veshë sikur vinin prej
shumë shumë larg dhe jo nga gjithë ajo ëndërr e mrekullueshme.
Më në fund, edhe dy të tjerët mbërritën. Diskutonin mes tyre
gjallërisht. Romeli i vogël, veshur me të zeza ishte nervoz dhe si ndër ethe;
hera herës dridhej sikur ta përshkonte ndonjë korrent elektrik dhe Spina, i
nxehur, rrekej ta qetësonte, ta bindte.
- Po, dy motra, dy motra! Ma lini mua këtë punë! Është ende
herët. Tani të ulemi.
Groa ua bëri me shenjë atyre të dyve se nuk duhet të flisnin
për kësi gjërash në sy të të birit, mandej duke parë se aq të ndezur sa ç’ishin
ata të dy, nuk do të përmbaheshin dot, iu kthye Torelinos dhe e ftoi të bënte
një shëtitje përgjatë Villa Borghese-s.
Djaloshi u nis, pa dëshirë, duke shfryrë. Pas pak hapash u
kthye dhe pa ata të tre të mbledhur kokë më kokë, tek bisedonin në mënyrë
misterioze rreth tryezës; por i ati tundte kokën dhe thoshte jo, jo.
Sigurisht që Spina i cyste.
Kur, pas një gjysmë ore, Torelinoja u kthye, ata të dy, Spina
dhe Romeli ishin larguar. I ati po e priste vetëm; në një vetmi të dëshpëruar;
i shpërfytyruar e me një ankth të tmerrshëm që i lexohej në sy, saqë i biri
mbeti shtang duke e vështruar.
- Ikim, baba?
Groa u duk sikur s'dëgjoi gjë. E vështroi me frikë. Kyçi
buzët në një kërveshje vaji, thuajse
fëminore, dhe u drodh i gjithi nga një tronditje dënesash mbytëse.
Mandej u ngrit; kapi të birin prej krahu; ia shtrëngoi me sa
fuqi kish, sikur me atë shtrëngim donte t'i thosh diçka që nuk mundej ose nuk
dinte se si t'ia thosh.
Dhe ecën e ecën drej rrugës Porta Pinciana.
Torelinoja ndjeu se po e tërhiqnin drejt shtëpisë ku banonte
e ëma. Ja, dhe pak dhe do të mbërrinin; ish atje në krye të rrugicës së dytë, ku shkëlqente feneri.
Pak nga pak përpiqej të tërhiqte krahun nga dora e të atit, i
cili duke ndjerë qëndresën e të birit, e vështronte plot ankth, për ta zbutur.
" Oh, zot, oh zot", mendonte Torelinoja, "i njëjti
avaz! E njëjta torturë! Do të shkojë lart tani, apo jo? Do t'i lutej së ëmës që
të kthehej, më në fund; do ta dëgjonte t'i thoshte jo edhe njëherë? Jo, jo!"
Dhe i vendosur, përpara rrugicës, nën fener, nguli këmbët dhe
i tha të atit:
- Jo, e di baba? Unë
nuk ngjitem lart! Nuk shkoj!
Groa vështroi të birin
me sy të çakërdisur.
- Jo? – fërgëlloi. -
Jo?
Dhe e shtyu vetë,
ngadalë, pa shtuar fjalë tjetër. I mbetur fillikat aty në mes të udhës së
shkretë, Torelinoja, në krye pak i çoroditur, pati përshtypjen se i ati qe
shkëputur prej tij përgjithmonë, thuajse duke kërcyer papritmas atje larg dhe
do të humbiste krejt i turbullt, i huaj mes shumë të huajsh që kalonin nëpër
atë udhë të tatëpjetë. Atëherë zuri ta ndiqte nga larg, i tmerruar.
E ndoqi, pa u vënë re, përgjatë rrugës Capo le Case, tatëpjetë rrugës Due
Maceli, nëpër rrugën Condotti, në
rrugën Fontanella di Borghese, tek
sheshi Nikosia... Me të dalë në
rrugën Tordinona, ndaloi.
Romeli dhe Spina po dilnin nga një rrugicë e errët, i ati po
bashkohej me ta. Romeli kish mbi sy një shami me vija të zeza dhe dëneste. Që
të tre u mbështetën tek parmaku i urës
mbi lumin Tevere.
- Ah, mor budalla! Po
përse? - thërriste Spina duke e shkundur nga krahët Romelin. - Aq e mirë! Aq e
hijshme!
Dhe Romeli, mes
dënesave:
- E pamundur! E
pamundur! Ti nuk mund ta kuptosh...Turpi! Shenjtëria e shtëpisë!
Atëherë Spina iu
kthye të atit.
Në atë mbrëmje të
kthjellët maji, pranë ujrave të lumit, që dukej sikur ende pasqyronin dritën e
ditës së perënduar, dalloheshin me saktësi të gjitha gjestet e madje edhe shprehjet
e fytyrave të atyre tre burrave të shqetësuar.
Spina tashmë kërkonte
të bindte të atin për fajin e Romelit, që vazhdonte të thante lotët mënjanë. I
ati rrinte e vështronte Spinën me sy të çakërritur, prej bishe të egërsuar;
befas e përfshiu nga jaka e xhaketës, i dha një të shtyrë të fortë dhe e
vërtiti larg; mandej duke kërcyer mbi harkun e urës, thirri
me duart e hapura në erë:
- Ja, kështu bëhet
kjo punë!
Dhe u hodh në lumë.
Një zhurmë e mbytur pëlltum. Dy klithma, dhe një klithmë e tretë, prej së
largu, më e mprehtë e të birit, që s’mund t'i shkonte në ndihmë, me këmbët
thuajse të prera nga tmerri.
Përktheu: Aida Baro
No comments:
Post a Comment