Kapitulli I
Tash po fillon të lexosh romanin e ri të Italo
Calvino-s, “Nëse një natë dimri, një udhëtar”. Merre shtruar.
Përqëndrohu. Largo nga vetja çdo mendim tjetër. Le të bjerret bota
vagëllimthi rreth e përqark teje. Derën bën mirë ta mbyllësh; matanë,
televizori rri gjithherë ndezur. Thuaju dhe të tjerëve, prerazi: “Jo,
nuk dua të shoh televizor!” Ngrije zërin, se ndryshe nuk ta vë veshin
njeri: “Hej, unë po lexoj! Nuk dua të më shqetësojë njeri!” Ndoshta nuk
të kanë dëgjuar, me gjithë atë zallahi; thirr më fort, bërtit: “Unë po
filloj të lexoj romanin e ri të Italo Calvino-s!” Ose nëse s’do, mos
thuaj gjë fare, shpresojmë të të lënë të qetë.
Gjej pozicionin më të rehatshëm: ulur, mbështetur,
mbledhur kruspull, shtrirë. Shtrirë në shpinë, i kthyer në ijë, apo
barkazi. Në kolltuk, në divan, në karrigen lëkundëse, në karrigen e
plazhit, në pufe. Në hamak, nëse ke ndonjë syresh. Mbi shtrat,
natyrisht, ose brenda në shtresa. Mund të rrish edhe kokëposhtë, në
pozicionin e jogës. Me librin kthyer përmbys, kuptohet.
Doemos, është e vështirë të gjesh pozicionin ideal për të lexuar. Njëherë e një kohë, njerëzia lexonin më këmbë, përpara një pulti. Qenë mësuar të qëndronin më këmbë. Kështu pushonin ata, kur qenë të lodhur nga kalërimi. Mbi kalë, ama, askujt s’i ka shkuar ndër mend të lexojë; sidoqoftë, tash ideja e leximit kaluar mbi shalë, me librin mbështetur mbi jelet e kalit, ose ndoshta të varur në veshët e kalit me një takëm të veçantë, të duket tërheqëse. Me këmbët në yzengji ndoshta është pozicion i rehatshëm për të lexuar; mosmbajtja e këmbëve varur është kushti i parë për të marrë kënaqësi nga leximi.
Mirë pra, ç’pret? Shtriji këmbët, madje zgjati mbi
një nënkresë, mbi dy nënkresa, mbi krahët e divanit, mbi mëngët e
kolltukut, mbi tryezën e çajit, mbi shkrimtore, mbi piano, mbi hartën e
botës. Po hiqi këpucët, më parë. Në do t’i mbash këmbët lart; nëse jo,
mbathi prapë. E po tash, mos rri aty me këpucët në njërën dorë dhe
librin në tjetrën.
Rregulloje dritën në mënyrë që mos të të lodhë
shikimin. Bëje tani, sepse me t’u zhytur në lexim s’ka burrë të të tundë
vendit. Gjej mënyrën që faqja e librit të mos mbetet në hije, një
ngjeshje shkronjash të zeza mbi një sfond gri, të njëllojta si një turrë
minjsh; por ki kujdes, të mos u bjerë përsipër një dritë shumë e fortë
dhe ajo të mos pasqyrohet mbi të bardhën këlthitëse të letrës duke
brejtur hijet e gërmave si në një mesditë Jugu. Tash, përpiqu të
parashikosh gjithçka që mund të të shmangë ndërprerjen e leximit.
Cigaret dhe hirnoren t’i kesh afër, nëse tymos. Po tani çfarë ke akoma?
Duhet të bësh çiçin? Mirë, ti e di.
Jo se pret ndonjë gjë kushedi çë nga ky libër në
veçanti. Je një njeri që e ka parim të mos presë asgjë nga asgjë. Shumë
njerëz, më të rinj se ty ose më të mëdhenj se ty, jetojnë në pritje të
përvojave të jashtëzakonshme: nga librat, nga njerëzit, nga udhëtimet,
nga ngjarjet, nga ato që të rezervon e nesërmja. Ti jo. Ti e di që më e
mira që mund të presësh është shmangia e më të keqes. Ky është
përfundimi ku ke arritur, qoftë në jetën personale, qoftë në çështjet e
përgjithshme, e madje dhe ato botërore. Po me librat? Ja, pikërisht
sepse e ke përjashtuar nga çdo fushë tjetër, beson se është e drejtë
t’ia lejosh ende vetes këtë kënaqësi rinore të pritshmërisë në një
sektor të kufizuar si ai i librave; përfundon keq apo mirë, tjetër punë,
por rreziku i zhgënjimit nuk është fort i rëndë.
Kësisoj pra, në një gazetë, ke parë që ka dalë “Nëse
një natë dimri, një udhëtar” libri i ri i Italo Calvino-s, i cili prej
disa vitesh nuk kishte botuar asgjë. Kalove nga libraria dhe bleve
vëllimin. Po mirë e bëre.
Qysh në vitrinën e librarisë e dallove kopertinën me
titullin që kërkoje. Duke ndjekur këtë gjurmë vizive, çave udhën në
shitore mespërmes pritës së dendur ngritur prej Librave Që Nuk i Ke
Lexuar, të cilët të vështrojnë zymtazi nga banakët e nga raftet duke u
rrekur të të frikësojnë, por ti e di që nuk duhet t’i lësh të të shtijnë
hijen, që mes tyre shtrihen për hektarë e hektarë Librat Që Mund të
Bësh Pa i Lexuar, Librat e Bërë Për Arsye Krejt Të Tjera Përveç Leximit,
Librat Tashmë të Lexuar Pa Qenë Fare Nevoja T’i Hapësh, Meqënëse i
Përkasin Kategorisë së Librave Tashmë të Lexuar Qysh Para Se Të
Shkruheshin. Kësisoj kapërcen rrethimin e parë të kështjellës dhe ja,
tek të mbin para sysh këmbësoria e Librave Që Nëse Do Të Kishe Më Tepër
Jetë Për Të jetuar, Doemos Edhe Këta Do T’i Lexoje me Gjithë Qejf, Por
Fatkeqësisht Ditët Që Duhet të Jetosh Janë Ato që Janë. Me çapa të
shpejtë i kapërcen edhe këta dhe shkon në mes të falangave të Librave Që
Ke Ndërmend T’i lexosh Por Më Parë Duhet Të Lexosh Ca Të Tjerë, Librave
Tepër Të Shtrenjtë Që Mund Të Presësh t’i Blesh Me Gjysmë Çmimi,
Librave Identikë Si Më Lart Që Do Të Botohen Në Format Xhepi, Librave
Që Mund T’ia Marrësh Hua Ndokujt, Librave Që Të Gjithë i Kanë Lexuar,
Pra Zëre Se i Ke Lexuar Edhe Ti. Me të thyer këto sulme, arrin përpara
kullave të fortesës së vogël, ku mbahen fort
Librat Që Prej Kohësh Ke Bërë Në Plan t’i Lexosh
Librat Që Kërkoje Prej Vitesh Pa i Gjetur
Librat Që Kanë Të Bëjnë Me Diçka Me Të Cilën Po Merresh Së Fundi
Librat Që Do T’i Kesh Pranë Një Të Zgjatur Dore Për çdo Rast
Librat Që Mund T’i Lësh Veçan Për T’i Lexuar Ndoshta Këtë Verë
Librat Që Të Mungojnë Për T’i Vënë Krahpërkrah Me Të Tjerë Libra Në Bibliotekën Tënde
Librat Që Të Ngjallin Një Kureshtje Të Befasishme, Të Ethshme, dhe Jo Fort Të Përligjur.
Ja, pra, pate mundësi të pakësosh numrin e pafund të
forcave në fushëbetejë, në një bashkësi sigurisht shumë të madhe, por
sidoqoftë të përllogaritshme në një numër të fundmë, ndonëse ky lehtësim
relativ rrezikohet nga grackat e Librave Të Lexuar Kohë Më Parë Që Do
Të Ishte Mirë T’i Rilexoje dhe të Librave Që Gjithnjë Je Hequr Sikur i
ke Lexuar e Ndërkohë Do të Ishte Mirë Të Vendosje T’i Lexoje tani.
Çlirohesh me ca zig-zage të shpejta dhe depërton me
hov në qytezën e Librave Të Rinj, Ku Autori ose Tematika e Tyre Të
Tërheq. Edhe në brendësi të kësaj kështjelle mund të bësh ca të çara mes
aradheve të mbrojtësve duke i ndarë në Libra të Rinj Autorësh ose
Tematika Jo Të Reja (për ty ose në përgjithësi) dhe Libra Të Rinj
Autorësh ose Tematika Krejt të Panjohura ( të paktën për ty) dhe të
përcaktosh tërheqjen që ato ushtrojnë mbi ty, në bazë të dëshirave dhe
nevojave të tua për risinë dhe jo risinë ( për risinë që kërkon tek jo
risija dhe për jo risinë që kërkon tek risija).
Gjithë kjo për të thënë se, me të përshkuar me
vështrim titujt e vëllimeve të ekspozuar në librari, çapitesh drejt një
kapice me librat, taze nga shtypi, të romanit “Nëse një natë dimri
një udhëtar”, merr një kopje dhe e shpie tek arka për të vendosur të
drejtën e pronësisë mbi të.
U ke hedhur edhe një vështrim të përhumbur librave
përreth, (ose më mirë të themi: ishin librat ata që të vështronin me
pamjen e përhumbur të qenve, që prej kafazëve të stelës bashkiake,
shohin një ish-shokun e tyre të largohet në zinxhirin e të zot’ që ka
ardhur ta shpëtojë) dhe ke dalë.
Libri i sapobotuar të fal një kënaqësi të veçantë,
sepse ti nuk mbart me vete vetëm librin, por risinë, që mund të jetë dhe
thjesht ideja e sendit të sapodalë nga fabrika, bukuria pranverore e
librave të rinj, bukuri që zgjat gjersa kopertina zë e zverdhet, një tis
pluhuri zë vend mbi formatin majë librit, pjesa e pasme hahet nëpër
cepa, në vjeshtën e shpejtë të bibliotekave. Jo, ti ngaherë shpreson të
ndeshesh me risinë e njëmendtë, e cila meqë ka qenë e re dikur, duhet të
mbetet e tillë përgjithmonë. Duke pas lexuar librin e sapodalë, do të
përvetësosh këtë risi që në çastin e parë, pa t’u dashur mandej ta
ndjekësh, t’i biesh pas. A thua të ketë ardhur çasti i duhur? Ku i
dihet. Të shohim si fillon.
Ndoshta ke zënë ta shfletosh librin qysh në librari.
Apo s’ke mundur ta bësh, sepse ishte i mbështjellë me letër celofani?
Tash je në autobus, më këmbë, mes njerëzve, me njërin krah varur në
dorezën mbajtëse dhe zë e shpështjell pakon me dorën e lirë, me ca
gjeste paksa prej majmuni, një majmun që do të qërojë një banane dhe në
të njëjtën kohë kërkon të qëndrojë kapur pas degës së pemës. Shiko se po
godet me bërryla njerëzit përreth; kërko falje, të paktën.
Ose ndoshta librashitësi nuk ta paketuar vëllimin; ta
ka dhënë në një qeskë. Kjo i thjeshton gjërat. Je në timonin e makinës,
ndaluar në një semafor, nxjerr librin nga qeska, gris mbështjellësen e
tejdukshme, zë e lexon rreshtat e parë. Kur të mbërrin pas krahëve një
stuhi borish; është hapur jeshilja; po bllokon trafikun.
Je në tryezën tënde të punës, librin e mban si të
hedhur rastësisht mes letrave të zyrës, në një çast largon një dosje dhe
libri të shfaqet para sysh, e hap me pamje të hutuar, mbështet bërrylat
mbi tryezë, mbështet tëmthat mbi duart e mbledhura grusht, ngjan sikur
je përqëndruar në shqyrtimin e një dosjeje, por ndërkaq ke filluar të
eksplorosh faqet e para të romanit. Pak e nga pak rehaton shpinën pas
shpinëzës së karriges, ngre librin në lartësinë e hundës, përkul
karrigen në ekuilibër mbi këmbët e pasme, hap një sirtar anësor të
skrivanisë për të vendosur këmbët; pozicioni i këmbëve gjatë leximit
është një nga më të rëndësishmit; zgjat këmbët mbi syprinën e tryezës,
mbi dosjet që ende s’kanë marrë një përgjigje. A s’të duket mungesë
respekti kjo? Respekt, kuptohet, jo ndaj punës tënde (askush nuk
pretendon të gjykojë rendimentin tënd profesional; e pranojmë që detyrat
e tua janë futur rregullisht në sistemin e aktiviteteve joproduktive,
që ka pushtuar pjesën më të madhe të ekonomisë kombëtare dhe botërore),
por ndaj librit. Më keq akoma nëse ti i përket – me hir a me pahir –
numrit të atyre njerëzve për të cilët të punojnë do të thotë të punojnë
seriozisht, të përmbushin – me qëllim ose pa qëllim – diçka të
nevojshme ose të paktën jo të padobishme për të tjerët, përpos se për
vete; atëherë, libri që ke marrë me vete në vendin e punës, si një lloj
nuske apo hajmalie, të vë përpara tundimesh të herëpashershme, për çdo
herë të rrëmben, për pak sekonda, nga objektivi kryesor i vëmendjes
tënde, qoftë ky shpimi e skedave elektronike, furnelat e kuzhinës, levat
e komandimit të një buldozeri, apo një pacient i shtrirë me zorrët në
hava mbi tryezën e operacionit.
Me një fjalë, do të ishte më mirë t’i vësh fre
padurimit dhe të presësh ta hapësh librin me të shkuar në shtëpi. Tani
po. Je në dhomën tënde, hap librin në faqen e parë, jo, në të fundit, së
pari do të shohësh sa i gjatë është. Nuk është shumë i gjatë, për fat
të mirë. Romanet e gjata të shkruara sot ndoshta janë një absurditet:
dimensioni i kohës është bërë çikë e thërrime, nuk mund të jetojmë apo
të mendojmë përveçse në fragmente kohe, dhe secili syresh largohet duke
ndjekur një trajektore të vetën dhe sakaq zhduket. Vazhdimësinë e kohës
mund ta gjejmë vetëm në romanet e asaj epoke, ku koha nuk shfaqej më në
vendnumëro, por as ende e shpërthyer, një epokë që zgjati pak a shumë
njëqind vjet e mandej kaq e pat.
Rrotullon librin mes duarve, i hedh një sy frazave të
paskapakut, fjalive të kthesës së paskapakut, fraza të përgjithshme, që
nuk thonë shumë. Më mirë kështu, nuk ka ndonjë mesazh që të mëtojë t’i
mbivendoset pamaturisht mesazhit që vetë libri duhet të komunikojë
drejtpërdrejt, asaj çka duhet të vjelësh ti prej librit, pak apo shumë
qoftë. Doemos, edhe ky lloj leximi vardisës, leximi rrotull e rrotull
para se ta lexosh brenda, është pjesë e kënaqësisë së librit të ri, por
si të gjitha kenaqësitë paraprake ka kohëzgjatjen e saj optimale, nëse
dëshiron që të të shërbejë si një shtysë drejt kënaqësisë më konkrete të
konsumimit të aktit, pra të leximit të librit.
Ja, pra, tashmë je gati t’ia nisësh radhëve të para
të faqes së parë. Përgatitesh të njohësh stilin e pangatërrueshëm të
autorit. Jo. Nuk e njeh fare. Por, po ta mendosh hollë-hollë, kush ka
thënë që ky autor ka një stil krejt vetjak? Përkundrazi, dihet, ai është
një autor që ndryshon shumë nga libri në libër. Dhe pikërisht në këto
ndryshime njihet dora e tij. Por këtu, ama, ngjan sikur s’ka lidhje fare
gjithë çka shkruar më parë, ose të paktën me ato çka sjell ti ndërmend.
Përbën zhgënjim kjo për ty? Të shohim. Ndoshta në krye ndjen njëfarë
çorientimi, si atëherë kur të del përpara një njeri që për nga emri ti e
identifikoje me tjetër fytyrë dhe përpiqesh të puqësh tiparet që sheh
me ato që mban mend, por s’ecën. Por mandej vijon dhe i bie më të që
libri sidoqoftë lexohet, pavarësisht nga ajo çka prisje nga autori,
libri në vetvete të ngjall kureshtje, madje, përkundrazi, po ta mendosh
hollë-hollë, parapëlqen të jetë kësisoj, të gjendesh përballë diçkaje që
ende s’e di mirë se ç’është.
©Perktheu: Aida Baro