Nga Edgar Allan Poe
Kështjella, ku adjutanti im kish
guxuar të hynte me forcë, për të mos më lënë, ashtu i plagosur rëndë
siç isha, ta kaloja natën në qiell të hapur, qe një prej atyre ngrehinave ku përzjehej trishtimi
dhe shkëlqimi, që për një kohë të gjatë kanë qenë një prani e zymtë mes Apeninesh, jo më pak në realitet, se në fantazinë e zonjës Redklif. Me sa dukej, kështjella qe
braktisur kohët e fundit dhe përkohësisht. Ne u vendosëm në një prej dhomave më të vogla e të mobiluara me më pak salltanete. Ajo gjendej në
një kullëz të largët të ndërtesës. Qe stolisur
me ornamente të shumta, por ato qenë të rrënuara dhe të vjetra. Muret qenë veshur me sixhade dhe zbukuruar me trofe të shumta heraldike e larmitrajtash, si dhe me
një numër jashtëzakonisht të madh tabllosh moderne tepër të gjalla, rrethuar nga korniza të gdhendura të praruara. Për këto
piktura, që vareshin jo vetëm në muret kryesore, por dhe në shumë prej skutave më të fshehta që arkitektura e çuditshme e kështjellës kishte
sajuar – për këto tabllo, pra, ndoshta entuziazmi im paraprak më kishte shtyrë të ndieja një interesim të thellë; kësisoj, e urdhërova Pedron të mbyllte kanatet e drunjta të dritareve
të dhomës, meqënëse tashmë qe
errur, të ndizte qirinjtë e një shandani që gjendej tek koka e shtratit tim dhe të çelte krejt kortinkat e zeza të kadifenjta, të zbukuara me thekë, që fshtillnin dhe vetë shtratin.
I dëshiroja të gjitha këto për
t’u lëshuar, në mos në krahët e gjumit, të paktën, këmbyerazi, herë në soditjen e këtyre tabllove, herë në leximin e
vëmendshëm të një libërthi, që e kisha
gjetur mbi nënkresë e që paraqiste mendime
kritike dhe përshkrime të tyre.
Lexova për një kohë të
gjatë, - për një kohë të
gjatë dhe me përkushtim, me përshpirtshmëri, sodita
sërish tabllotë. Orët fluturuan të shpejta e të magjishme dhe ia mbërriti mesnata e terrtë.
Pozicioni i shandanit nuk më pëlqente dhe, në vend që të shqetësoja gjumin e shërbëtorit tim, zgjata
dorën me vështirësi dhe e vendosa shandanin në mënyrë të atillë që drita t’i hidhte më mirë rrezet
e saj mbi libër.
Por ky veprim shkaktoi një pasojë
krejt të papritur. Dritat e qirinjve të panumërt (kishte shumë syresh) tash kishin shkuar
e binin mbi një qoshk të dhomës, që gjer në atë çast kish qenë plotësisht në hije për shkak të një kolone të shtratit. Kësisoj, pashë të larë
në dritë një tabllo që më parë
më kish kaluar krejt pa u vënë re. Ishte
portreti i një vashe të re, thuajse në prag të shndërrimit në grua. I hodha një vështrim fluturimthi tabllosë
dhe mandej mbylla sytë. Pse e bëra këtë, as vetë nuk e pata të qartë në krye. Por
teksa qepallat e mia qëndronin mbyllur, shqyrtova rrëmbimthi në mendje arsyet
se pse i mbaja mbyllur. Kish qenë një veprim i vetvetishëm për të fituar kohë dhe për të menduar – për të qenë i
sigurt që nuk më kishin bërë sytë – për të qetuar e shtruar fantazinë time e për ta shtyrë drejt një soditjeje më të qetë
e të përmbajtur. Pas shumë pak çastesh, ia ngula sërish
vështrimin tabllosë.
Që tash po shihja qartazi, nuk
mundesha dhe as nuk doja të dyshoja, ngase shkëndija e parë e qirinjve mbi atë pëlhurë
dukej se e kish davaritur çudinë e ëndrrës që kish kapur në befasi vetëdijen time, për të më rikthyer beftazi në jetën e njëmendtë.
Portreti, siç e kam thënë, ishte
ai i një vashe. Paraqiste vetëm kokën dhe supet, në atë stil që zakonisht quhet vignette; shumë e ngjashme me stilin e kokave të parapëlqyera nga Salli*. Krahët, kraharori, e
madje dhe rrëzat e flokëve rrëzëllitës shkriheshin në një mënyrë thuajse të pakapshme në hijen e vagullt, por të thellë që formonte sfondin e tërësisë së
tabllosë. Korniza ish vezake, e punuar
me filigramë sipas stilit mauresk, krejt
e larë në ar. Si objekt arti, asgjë s’mund të ish më e mrekullueshme se vetë piktura. Por nuk mund të kish qenë as ekzekutimi i veprës, as bukuria e
pavdekshme e fytyrës, që më kishin mallëngjyer kaq egërsisht dhe befasisht. Aq
më pak, nuk mund të kish qenë fakti që fantazia ime, e shkundur nga dremitja,
ta kishte ngatërruar kokën për atë të një njeriu të gjallë. E kuptova sakaq që veçoritë e vizatimit, të portretit me sfumaturë, dhe të kornizës do ta kishin davaritur sa çel e mbyll
sytë një iluzion të atillë – madje përkundrazi, do të më kishin penguar
t’i nënshtrohesha qoftë edhe për një çast atij. Duke i bluar gjatë e gjerë të gjitha këto mëdyshje, qëndrova, ndoshta një
orë, gjysmë ulur, gjysmë shtrirë, me sytë e ngulur mbi portret. Më së fundi, i kënaqur nga sekreti i vërtetë i efektit
të saj, u lëshova krejtësisht mbi shtrat. Kisha zbuluar që bukuria e tabllosë rridhte nga dukuria qw tablloja përngjasonte krejt e besnikwrisht si të ish
e gjallë, gjë që në krye më kish habitur, së fundi pështjelluar, rrëmbyer e
frikësuar. Me një drojë të thellë dhe plot respekt e vendosa sërish shandanin në
pozicionin e mëparshëm. Kësisoj, me të larguar nga këndvështrimi shkakun e
tronditjes sime të thellë, kërkova ethshëm libërthin që fliste për pikturat dhe historinë e tyre. Me të mbërritur tek numri që tregonte portretin vezak, lexova fjalët
vegimtare dhe të çuditshme që vijojnë:
“Ish një vashë me bukuri të rrallë , po aq e ëmbël, sa dhe plot gjallëri e
hare. Dhe kobzi qe çasti kur pa,
dashuroi dhe u martua me piktorin. Ai, njeri plot pasione, studiues i zellshëm,
hijerëndë, e tashmë i martuar me Artin e vet, ajo, një çupë me bukuri të rrallë, po aq e ëmbël, sa dhe plot gjallëri e
hare; rrezatonte dritë e buzëqeshje, dhe
ish e gjallë si drenushë; dashuronte dhe
jepej me mish e me shpirt pas çdo gjëje; veç Artin e urrente, se shemër e kish;
veç paletën, penelat dhe gjithë mjetet e tjera të pakëndshme s’i honepste dot se
nga sytë e të shtrenjtit të saj e mërgonin. Kësisoj, pra, qe
e tmerrshme për këtë grua të dëgjonte
piktorin të fliste për dëshirën që e kish kapluar për të pikturuar dhe nusen e tij të re. Por ishte kokëulur dhe e bindur ajo, andaj
pozoi për shumë orë pa kundërshtuar në dhomën
e errët e të lartë – në kullëzën ku drita derdhej mbi pëlhurën e bardhë
vetëm nga lart. Por ai, piktori, lëvdohej
veç me veprën e vet që përparonte orë pas ore, ditë pas dite. Ish njeri i
apasionuar, vesves, i përhënur, që ëndërronte
me sy hapur; aq sa nuk donte t’i
binte më të se drita që binte krejt e zbehtë në atë kullëz
të vetmuar po ia shkrehte shëndetin dhe gjallërinë nuses së tij, që po ligej dita-ditës në sy të të gjithëve, përveçse për sytë e tij. Sidoqoftë, ajo buzëqeshte ende e ngaherë,
pa u ankuar, ngase e shihte që piktorit
(ish piktor në zë ai) i jepte kënaqësi të
madhe e të zjarrtë puna e tij, dhe punonte natë e ditë për të pikturuar
portretin e asaj, që aq shumë e dashuronte piktorin, por që dita-ditës po shuhej e po molisej çdoherë e më shumë. Dhe me thënë të drejtën, kushdo
që sodiste portretin fliste si nën zë për ngjashmërinë, si për një mrekulli të jashtëzakonshme,
si për një dëshmi jo vetëm të aftësisë së
piktorit, por edhe të dashurisë së thellë
për atë, që ai po pikturonte në mënyrë krejt të pakrasueshme. Por në fund, teksa vepra i avitej përfundimit, askush
nuk u lejua të hynte më në kullë; piktori, tashmë i përpirë marrëzisht nga vepra e vet, rrallë e
më rrallë i hiqte sytë nga kanavaca, qoftë dhe vetëm për të parë fytyrën e
nuses. Dhe nuk donte t’i binte më të që
ngjyrat që shtronte mbi kanavacë, zhvoshkeshin nga mollëzat e asaj që i qëndronte
pranë. Dhe kur patën kaluar shumë javë, dhe s’patën mbetur veçse pak gjëra për
t’u bërë, një penelatë tek buzët dhe një
hije e lehtë mbi sy, shpirti i gruas u luhat edhe një herë si flaka në grykë të shandanit. Dhe atëbotë, penelata u
shtrua, dhe hija u vendos; dhe për një çast, piktori mbeti i ngazëllyer përpara
veprës që kishte nxjerrë nga duart; por një hop më vonë, sërish i përhumbur në soditjen
e portretit, e kapluan ethet, dhe shumë i zbehtë, dhe i lebetitur, duke britur me një zë
të fuqishëm: “Kjo përnjëmend është Jeta vetë!” u kthye beftazi për të vështruar
të shtrenjtën e tij: Ajo kishte vdekur!”
*Thomas
Sully – piktor amerikan
tabllo: Rebecca Smith -Thomas Sully
©Perktheu: Aida Baro