Një nga librat që ka bërë më tepër inpakt vitet e fundit të vendin tonëështë padyshim edhe “Muza e Haresë” e autores Goliarda Sapienza. I përkthyer dhe i përshtatur me mjeshtëri në gjuhën tonë Kryeredaktorja e shtëpisë botuese “Pegi”, Aida Baro, e cila është kujdesur për të na tregon detaje rreth këtij botimi. Një libër aq sa tërheqës edhe i fortë ndaj qasjes së një bote femërore të eksploruar më parë, ku vetë mendimet, ndjesitë e autores pasqyrohen veshur nga manteli i tregimit artistik.
“Muza e Haresë” tashmë ka 2 vjet në tregun shqiptar, kohëmëse e mjaftueshme për të arritur në disa konkluzione jo vetëm në aspektin e biznesit, por më tepër në atë të përqafimit të një letërsie të guximshme femërore, të shkruar vite më parë, por që ndoshta në koncept është edhe mëi përparuar se shoqëria jonë. Doja disa nga këto konkluzione që ju vetë si përkthyesja e librit, më saktë si ajo që e risjellë atë nga origjinali do të veçonit?
“Muza e haresë” qysh në ngjizjen e vet ka pasur një histori të vështirë. Goliarda Sapienza-s iu deshën mbi 10 vjet për ta shkruar e, për fat të keq, ajo kurrë s’arriti ta shihte dritën e botimit të këtij romani. Qasja e këtij libri ndaj botës, përpos skandaloz, ishte dhe revolucionar e, në një Itali tepër katolike, ishte e vështirë që një libër që përshkruan një grua të lirë si Modesta të botohej e t’i jepej vendi i duhur. Në Shqipëri, për fat të mirë, është pritur shumë mirë. Lexuesit kanë ditur të kapin thelbin e asaj gruaje të pamposhtur, të mbërthyer me thonj e dhëmbë pas jetës, por jo duke u ankuar për vështirësitë e sfidat, por duke përjetuar çdo gjë me hare, me gëzimin e të jetuarit.
Mirëpo, më ka bërë përshtypje diçka. Kur doli libri në fillim, njerëzit e lexonin titullin “Muza e harresës” dhe kjo më la një shije trishtimi e ndërdyshjeje, jo sepse “hareja” është një fjalë e rrallë dhe e pandeshur, por njerëzit kanë harruar të jetojnë hareshëm, të shijojnë e të luftojnë pa humbur gëzimin e jetës. Në njëfarë mënyre, Modesta u kujton se nga vështirësitë më të madha, nga sfidat thuajse tëpamundura, lindin edhe haretë më të mëdha e përmbushjet shpirtërore. Ky është kumti më i madh që, të paktën, me ata lexues me të cilët kam komunikuar, kanë arritur ta kapin dhe ta bëjnë të vetin: liria për të vendosur dhe entuziazmi për të arritur çdo gjë, qoftë edhe ato që duken të pamundura.
Mirëpo, më ka bërë përshtypje diçka. Kur doli libri në fillim, njerëzit e lexonin titullin “Muza e harresës” dhe kjo më la një shije trishtimi e ndërdyshjeje, jo sepse “hareja” është një fjalë e rrallë dhe e pandeshur, por njerëzit kanë harruar të jetojnë hareshëm, të shijojnë e të luftojnë pa humbur gëzimin e jetës. Në njëfarë mënyre, Modesta u kujton se nga vështirësitë më të madha, nga sfidat thuajse tëpamundura, lindin edhe haretë më të mëdha e përmbushjet shpirtërore. Ky është kumti më i madh që, të paktën, me ata lexues me të cilët kam komunikuar, kanë arritur ta kapin dhe ta bëjnë të vetin: liria për të vendosur dhe entuziazmi për të arritur çdo gjë, qoftë edhe ato që duken të pamundura.
Një libër që është shumë larg natyrës femërore të brishtë, të pafajshme pak a shumëçfarë paraqitet përgjithësisht në letërsi. Jemi përpara një fëmije, vajze dhe gruaja nëçdo në hap apo etapë e ka ditur mirë çfarë ka dashur dhe kostot për t’i arritur. Sa e vështirë ishte që “Modesta” të bëhet “shqiptare” të vishet me gjuhën tonë në artikulimin e mendimeve dhe të arrijë të përçojë atë që duhet tek lexuesi?
Vërtet, Modesta nuk është heroina e romaneve, me të cilët jemi rritur ne. Ajo është krejt e kundërta e tipologjisë së personazheve femërore, që bien lehtë në dashuri, që bëhen viktima të mjedisit ku jetojnë, bëhen pre e ndjenjave të tyre të brishta, qëëndërrojnë princa të kaltër që t’i shpëtojnë nga gjendja ku ndodhen; është e kundërta e të gjitha Ana Kareninave, zonjave Bovari, Hirusheve a Borëbardhave, fati i të cilave varet nga “dashamirësia” e një burri. Jo, Modesta e bën vetë fatin e saj, në të mirë e në të keq, me gjithë pasojat e mundshme që mund të vinin prej veprimeve të veta.
Për mua, personalisht, ndjekja e Modestës në rritjen e saj ishte një sprovë e vështirë përkthimi, sepse duhej ta ndiqje në formimin e saj si grua, si individ, si intelektuale e mendimit të lirë, që nga fëmijëria në një fshat të humbur të Siçilisë e deri në të gjashtëdhjetat e saj. Gjithë kjo jetë, kuptohet qëështë dhënë nga Sapienza me ndryshime të mëdha në regjistrin e gjuhës, ajo është një fshatarkë djallëzore, që flet në dialektin siçilian, me shprehje frazeologjike të larmishme, dhe në çastin që zbulon një bibliotekë të madhe në shtëpinë e princeshës, ku e strehojnë, për të gjithçka ndryshon. Zbulon se librat i hapin dyer të reja, i japin atë liri për të cilën ajo ka ndier nevojën dhe vetëkuptohet që edhe gjuha e saj ndryshon, derisa kthehet në një intelektuale të mirëfilltë, gjuha e saj kalon në një stad më të lartë letrar, të përpunuar e të stërholluar. Të gjithë këtë rrugëtim, pra, jam munduar ta përcjell pa i humbur asgjë nga fryma e saj, duke i përshtatur dialektin toskë, me të folmen e Labërisë e të Bregut, sepse edhe atmosfera e këtyre mjediseve përkon shumë me atë të Siçilisë: deti, plantacionet me limona e portokaj, varfëria e skajshme e disa katundeve etj. Por edhe nga pikëpamja e botëkuptimit, sidomos ai i Karmines, qehajait të princeshës Gaja, nuk ndryshon shumë nga ai i një labi: i fortë, i sertë, që flet me romuze, ama zemërbutë, kur bie në dashuri. Them se tashmë Modesta dhe Karmine mund të gjejnë të ngjashmit e tyre ndër shumë shqiptarë.
Për mua, personalisht, ndjekja e Modestës në rritjen e saj ishte një sprovë e vështirë përkthimi, sepse duhej ta ndiqje në formimin e saj si grua, si individ, si intelektuale e mendimit të lirë, që nga fëmijëria në një fshat të humbur të Siçilisë e deri në të gjashtëdhjetat e saj. Gjithë kjo jetë, kuptohet qëështë dhënë nga Sapienza me ndryshime të mëdha në regjistrin e gjuhës, ajo është një fshatarkë djallëzore, që flet në dialektin siçilian, me shprehje frazeologjike të larmishme, dhe në çastin që zbulon një bibliotekë të madhe në shtëpinë e princeshës, ku e strehojnë, për të gjithçka ndryshon. Zbulon se librat i hapin dyer të reja, i japin atë liri për të cilën ajo ka ndier nevojën dhe vetëkuptohet që edhe gjuha e saj ndryshon, derisa kthehet në një intelektuale të mirëfilltë, gjuha e saj kalon në një stad më të lartë letrar, të përpunuar e të stërholluar. Të gjithë këtë rrugëtim, pra, jam munduar ta përcjell pa i humbur asgjë nga fryma e saj, duke i përshtatur dialektin toskë, me të folmen e Labërisë e të Bregut, sepse edhe atmosfera e këtyre mjediseve përkon shumë me atë të Siçilisë: deti, plantacionet me limona e portokaj, varfëria e skajshme e disa katundeve etj. Por edhe nga pikëpamja e botëkuptimit, sidomos ai i Karmines, qehajait të princeshës Gaja, nuk ndryshon shumë nga ai i një labi: i fortë, i sertë, që flet me romuze, ama zemërbutë, kur bie në dashuri. Them se tashmë Modesta dhe Karmine mund të gjejnë të ngjashmit e tyre ndër shumë shqiptarë.
Sa mund të arrijë një libër i tillë të lëvizë sado pak diçka në ndryshimin e mendësive apo pse jo edhe të “skandalizojë”?
Qëllimi im që nëçastin që mora përsipër ta përktheja ky ishte: çelja e një plase, e një dritëze në murin e egër të mentalitetit shqiptar, që vajzat e gratë të frymëzohen dhe të kuptojnë se për jetën e tyre kanë të drejtë dhe duhet të vendosin ato vetë. Mund të organizosh konferenca pa fund për emancipimin e gruas, por atë frymëzim që ta jep letërsia zor se mund të ta japin orë të tëra konferencash të pakuptueshme shkencore.
“Skandali” në këtë rast është liria që frymëzon ky libër dhe frika e burrave se gratë që i konsiderojnë si pronë të mos u binden më verbërisht.
Unë uroj me gjithë shpirt që të ndodhin sa më shumë “skandale” të tilla, që vajzat e gratë të mos jenë më viktima të dhunës verbale apo fizike, por të bëhen të vetëdijshme për forcën e madhe që zotërojnë brenda tyre.
Qëllimi im që nëçastin që mora përsipër ta përktheja ky ishte: çelja e një plase, e një dritëze në murin e egër të mentalitetit shqiptar, që vajzat e gratë të frymëzohen dhe të kuptojnë se për jetën e tyre kanë të drejtë dhe duhet të vendosin ato vetë. Mund të organizosh konferenca pa fund për emancipimin e gruas, por atë frymëzim që ta jep letërsia zor se mund të ta japin orë të tëra konferencash të pakuptueshme shkencore.
“Skandali” në këtë rast është liria që frymëzon ky libër dhe frika e burrave se gratë që i konsiderojnë si pronë të mos u binden më verbërisht.
Unë uroj me gjithë shpirt që të ndodhin sa më shumë “skandale” të tilla, që vajzat e gratë të mos jenë më viktima të dhunës verbale apo fizike, por të bëhen të vetëdijshme për forcën e madhe që zotërojnë brenda tyre.
A konsiderohet “Modesta” një e ‘përdalë’ në shoqërinë patriarkale shqiptare?
Ndoshta, Modesta i ka ndarë njerëzit në dy kategori: në ata që e duan pa kushte, sepse kuptojnë përmasën e saj për të vendosur për jetën e vet dhe në ata që e quajnë “të përdalë”, “bishtpërdredhur”, “zuskë” etj. etj. (Siç e shikon, shqipja është kaq e pasur me sinonime për të përcaktuar një grua që s’i përgjigjet imazhit të gruas “së mirë”, por kjo ështëçështje tjetër.)
Sidoqoftë, revolucionet më të mëdha emancipuese për gruan nuk ndodhin duke plotësuar shëmbëlltyrën dhe detyrat që na ka caktuar shoqëria, por duke i thyer këto, ndaj duhet guxim së pari për të njohur veten dhe aftësitë e tua si grua e si individ e pastaj për t’ia përplasur shoqërisë të vërtetat e veta.
Sidoqoftë, revolucionet më të mëdha emancipuese për gruan nuk ndodhin duke plotësuar shëmbëlltyrën dhe detyrat që na ka caktuar shoqëria, por duke i thyer këto, ndaj duhet guxim së pari për të njohur veten dhe aftësitë e tua si grua e si individ e pastaj për t’ia përplasur shoqërisë të vërtetat e veta.
Justifikohet çdo veprim i “Modestës” për lirinë e saj, apo edhe vetë Goliardës i duhej një “stop” në një moment të caktuar?
Dilemat në këtë rast janë shumë të mëdha, sidomos nisur nga shprehja “Liria ime mbaron aty ku fillon liria jote”. Vetë Goliarda në fakt, duke u rritur në një familje anarkiste, ka pasur përplasje të mëdha në jetë, rregullat e imponuara nga shoqëria binin ndesh me shpirtin e saj të lirë, me moralin e saj të ndryshëm nga ai i shoqërisë. Mirëpo në kushte për jetë a vdekje, njeriu nuk e parashikon dot si do të reagojë. Ndaj, unë mendoj që Goliarda ka hedhur në letër ato çka morali i kohës e ndalonte t’i bënte realisht.
Sa “Modesta” ka parë Aida në gratë shqiptare dhe ku qëndron çelësi për të marrë sadopak tipare të saj?
Çdo vajzë shqiptare, që përpiqet të dalë nga qerthulli i sëmurë i mjedisit të mbytur ku jeton është një “Modestë”. Çdo vajzë, që përpiqet të arsimohet (dhe për mua personalisht këtu është thelbi i qenies sonë), që del kundër mentalitetit mashkullor të familjes e shoqërisë patriarkale, që punon e lufton çdo ditë me dinjitet për t’u realizuar e plotësuar si individ është një “Modestë” luftëtare. Vetëm kështu, me dinjitet dhe respekt për veten do t’i bëjmë vend vetes si gra, pa u mundur të zëmë vendin e burrave siç donte të bënte Dija në romanin “Sikur të isha djalë”. Le të na peshojë mendimi dhe fjala jo sepse kemi zënë vendin e një burri, por se jemi individë dhe qenie barabar të mençura e të forta sa ata.
Po te vetë ju sa ka ndikuar përkthimi i këtij romani?
Them se ka ndikuar shumë, më ka dhënë forcën për të vazhduar përpara për të realizuar gjërat që dua në jetë, e mbi të gjitha më ka frymëzuar për të përballuar me hare çdo sfidë dhe çdo vështirësi.
http://bitchmagazine.al/kulture/goliardes-aides-apo-ty-ciles-i-jep-jete-modesta/
No comments:
Post a Comment